Archipelag Farne Islands, kilku skalistych wysp i wysepek, znajduje się niedaleko wybrzeży Wielkiej Brytanii, mniej więcej na wysokości miasteczka Seahouses, na Morzu Północnym. Ekspedycja czterech osób z Polski miała na celu obserwację fok szarych z populacji wschodniego Atlantyku, w jej naturalnych warunkach życiowych. Wyspy, które odwiedziliśmy zamieszkuje około 5000 osobników. Behawior ssaków ocenialiśmy zarówno na lądzie, jak i pod wodą przy użyciu pełnego ekwipunku nurkowego, z aparatami włącznie.
Foka szara (Halichoerus grypus) jest drapieżnym ssakiem morskim z rodziny fokowatych. Prowadzi wodno-lądowy tryb życia i jest drapieżnikiem. Samce foki szarej dorastają do 3 m długości, przy wadze około 300 kg. Samica jest mniejsza i osiąga niecałe 2 m długości przy wadze około 160 kg. Zwierzęta te są gatunkiem wędrownym, niektóre z nich mogą pokonywać nawet dystanse ok. 1000 km. Część z nich osiada w rejonach zasobnych w pokarm, dogodnych dla odpoczynku i rozrodu.
Zakres występowania to wody umiarkowane i subarktyczne Oceanu Atlantyckiego i mórz przyległych po stronie tak europejskiej, jak i amerykańskiej. W Europie foki szare występują w rejonach Islandii, Wysp Brytyjskich, Holandii, Niemiec, Skandynawii, czy Polski.
Foki, wśród których nurkowaliśmy, były mniej więcej rozmiarów dorosłego człowieka. Pierwszy kontakt pokazał, że dzielą się na osobniki ciekawskie oraz na leniwe. Te pierwsze, gdy statek podpływał, wskakiwały do wody i wystawiały łby, by się nam lepiej przyjrzeć. Inne leżały niczym niepokojone na brzegu i wygrzewały się w słońcu..
Jak się okazuje foki na pozór, niezdarne, powolne i ociężałe na lądzie, wigor i rewelacyjną sprawność uzyskują natychmiast po zanurzeniu. Pływają we wszystkich możliwych pozycjach. Poruszają się z gracją, szybkością, pewnością i doskonałością najlepszych akrobatów podwodnych.
Wyraźnie pokazują nam mieszankę zachowań. Są w tym samym stopniu bojaźliwe, co ciekawe. Czasem wygrywa ciekawość i łapią nas delikatnie zębami za płetwy. Innym razem podpływają na wyciągnięcie ręki, by spojrzeć nam prosto w oczy. Są niesamowite i przyjazne. Kolega nazywa je takimi psiakami wodnymi i to jest dobre porównanie, bo mogą zarówno ugryźć, jak i nadstawić się do pogłaskania. Są jednak tak szybkie, że uchwycenie ich w kadrze aparatu wcale nie jest takie łatwe.
Zwyczajowo wstrzymują oddech na 10 minut i potrafią spać utrzymując się na powierzchni wody. Termin rozrodu jest różny. Foki populacji brytyjskiej rozradzają się jesienią (populacji polskiej – wczesną wiosną). Młode przy boku matki spędzają jedynie kilka tygodni, po tym okresie matka opuszcza na zawsze swoje potomstwo.
Pożywieniem fok są oczywiście ryby, których w pobliżu wysp prawie nie zaobserwowaliśmy. Gdy zaś już trochę przywykliśmy do ich obecności, penetrowaliśmy również zakamarki skalne oraz litoral. Wody Morza Północnego bogate są w różne gatunki krabów, homary, meduzy, a nawet ślimaki.
Nurkując kilkakrotnie w różnych miejscach mini archipelagu Farne Islands, gdzie temperatura wody wynosiła 140 C, trzeba było być przygotowanym na różne sytuacje. Musieliśmy brać pod uwagę przypływ i odpływ, czasem prądy morskie oraz fakt nie przeszkadzania naszym milusińskim fokom. Nurkom nie wolno wychodzić na wysepki, gdzie odpoczywają i wygrzewają się te zwierzęta futerkowe. Ciekawostką jest, że lubią podpływać do nurka niezauważenie od tyłu i łapać zębami za płetwy. Właśnie płetwy najbardziej je interesują. Z Robertem, z którym najczęściej pływaliśmy w parze wpadliśmy na pomysł i ustawialiśmy się tak, by moja głowa była przy jego płetwach, a jego przy moich. To zaskoczyło trochę foki, jednak pozwoliło na złapanie ich w kadrze. Zdarzało się też, że leżąc na dnie pozwalały zbliżyć się na niewielki dystans, a bardzo rzadko podpływały „wąchając” rękawice nurkowe, czy zaglądając z 10 cm w maskę nurkową. Są to niesamowite i niezapomniane chwile. Takie, w których nie robi się zdjęć, wstrzymuje oddech i trwa.
W przerwach między zanurzeniami rozmawialiśmy z tubylcami i między sobą. Skaliste wysepki pełne są różnych ptaków, które również staramy się podejść i uwiecznić cyfrowo. Zastanawiam się dlaczego polscy nurkowie wybierają prawie zawsze te same destynacje: Egipt i Chorwacja najczęściej. Przecież Farne Islands na granicy między Szkocją a Anglią są łatwo osiągalne, bo z Polski latają tani przewoźnicy. Można połączyć siły, stworzyć małą grupkę i poznać nowe miejsca w innych warunkach i zapewne nie mniej ciekawe, do czego namawiam.
Wracając do głównego celu naszej podróży, warto dodać, że również w Bałtyku na terenie Polski mamy foki szare. Dzięki staraniom Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego (w tym Fokarium na Helu) oraz dzięki objęciu wszystkich gatunków fok całkowitą ochroną, wydaje się, że gatunek zaczął się odradzać. Liczebność w Bałtyku szacuje się obecnie na poziomie 32 tys. osobników.
